آشنایی با رشته ورزشی واترپلو
واترپلو (Water Polo) یک رشته ورزش تیمی و گروهی بسیار پرتحرک و هیجان‌انگیز است که در آب و با استفاده از یک توپ انجام میشود. نام “واترپلو” به معنای “چوگان آبی” است و این ورزش را می‌توان ترکیبی از شنا، هندبال، فوتبال و کشتی در نظر گرفت. واترپلو ورزشی است که در آن دو تیم، هر یک متشکل از هفت بازیکن، در یک استخر به رقابت می‌پردازند. در بازی این رشته ورزشی تیمی هدف اصلی هر تیم، انداختن توپ به داخل دروازه حریف و کسب امتیاز است. بازیکنان باید در طول بازی با شنا کردن مداوم حرکت کنند و نمی‌توانند در کف استخر بایستند یا از لبه‌های استخر برای حرکت استفاده کنند.
نحوه بازی واترپلو
هر تیم دارای ۷ بازیکن در زمین (۶ بازیکن میدانی و ۱ دروازه‌بان) و تعدادی بازیکن ذخیره (معمولاً ۶ یا ۷ نفر) است. تعویض بازیکنان در طول بازی مجاز است. بازی در یک استخر با ابعاد مشخص برگزار میشود. ابعاد استاندارد برای مسابقات بین‌المللی مردان، ۳۰ متر طول و ۲۰ متر عرض با حداقل عمق ۲ متر است. برای مسابقات زنان، استخر کوچکتر (۲۵ متر طول و ۱۷ متر عرض) استفاده میشود. دروازه‌ها در هر دو انتهای استخر قرار دارند. عرض دروازه‌ها ۳ متر و ارتفاع آن‌ها از سطح آب ۹۰ سانتی‌متر است.
توپ واترپلو از جنس خاصی ساخته شده که در آب سنگین نمی‌شود و به راحتی قابل کنترل است. وزن آن بین ۴۰۰ تا ۴۵۰ گرم و محیط آن بین ۶۸ تا ۷۱ سانتی‌متر است. بازی در چهار دوره (کوارتر) برگزار میشود. هر دوره برای مردان ۸ دقیقه و برای زنان معمولاً ۶ یا ۸ دقیقه است. بازیکنان میدانی به جز دروازه‌بان، اجازه ندارند توپ را با دو دست بگیرند و باید تنها با یک دست آن را کنترل و پاس دهند یا شوت کنند. همچنین، آن‌ها باید دائماً در حال شنا باشند و نمی‌توانند کف استخر را لمس کنند. استفاده از تکنیک “پا دوچرخه” برای نگه داشتن خود روی آب و افزایش قدرت پرتاب از ویژگی‌های مهم این ورزش است.
تاریخچه
رشته ورزشی واترپلو، به عنوان یکی از قدیمی‌ترین ورزش‌های تیمی المپیک، تاریخچه‌ای جذاب در سطح جهانی و همچنین در ایران دارد. واترپلو در دهه 1870 در بریتانیا، به ویژه در انگلستان و اسکاتلند، اختراع شد. در ابتدا، این ورزش بیشتر شبیه به “راگبی در آب” بود و با نام‌هایی مانند “فوتبال آبی” یا “هندبال آبی” شناخته می‌شد. اولین بازی بین‌المللی واترپلو در سال 1890 بین تیم‌های ملی اسکاتلند و انگلیس در لندن برگزار شد که با پیروزی اسکاتلند به پایان رسید. واترپلو افتخار این را دارد که اولین ورزش گروهی بود که در بازی‌های المپیک شرکت کرد. این اتفاق در المپیک 1900 پاریس رخ داد و تیم بریتانیا موفق به کسب عنوان قهرمانی شد.
پس از بریتانیا، واترپلو به سرعت در کشورهای دیگر اروپا و جهان گسترش یافت. در سال 1889 در مجارستان، 1890 در بلژیک و استرالیا، 1894 در اتریش و آلمان و 1895 در فرانسه محبوب شد. کمیته بین‌المللی واترپلو در سال 1929 تشکیل شد و در سال 1930 به عضویت فدراسیون بین‌المللی شنا (FINA) درآمد. این سازمان مسئول اداره و تنظیم قوانین واترپلو در سطح بین‌المللی است. واترپلو زنان از اواخر دهه 1970 شروع به رشد کرد و اولین جام جهانی زنان فینا در سال 1979 برگزار شد. این رشته در المپیک 2000 سیدنی وارد بازی‌های المپیک شد.
تاریخچه واترپلو در ایران
هرچند اطلاعات دقیقی از چگونگی ورود واترپلو به ایران در دسترس نیست، اما با توجه به اینکه شنا از قدیم در ایران رواج داشته، می‌توان تصور کرد که بازی‌های آبی مشابه واترپلو نیز به صورت غیررسمی انجام می‌شده است. در سال 1318، کمیته‌ای به نام “کمیته شنا” به ریاست آقای فتح‌الله امیرعلایی تشکیل شد که مسئولیت سرپرستی ورزش شنا در کشور را بر عهده داشت. این کمیته تا سال 1325 فعال بود و سپس “فدراسیون شنا کشور” تأسیس شد. این فدراسیون از همان ابتدا دارای سه کمیته مستقل شنا، شیرجه و واترپلو بود که نشان‌دهنده اهمیت واترپلو از همان آغاز فعالیت فدراسیون است.
تیم ملی واترپلوی ایران برای اولین بار در سال 1349 (1970 میلادی) در بازی‌های آسیایی بانکوک شرکت کرد و موفق شد رتبه چهارم را کسب کند. مهم‌ترین و درخشان‌ترین افتخار واترپلوی ایران در تاریخ، کسب مدال طلا در بازی‌های آسیایی 1974 تهران بود. تیم ملی واترپلوی ایران در سال 1355 (1976 میلادی) برای یک بار در تاریخ خود، در بازی‌های المپیک مونترال شرکت کرد و در رده دوازدهم قرار گرفت. لیگ برتر واترپلوی ایران قدمت طولانی دارد و اولین دوره آن در سال 1362 و در بحبوحه جنگ تحمیلی آغاز شد.
تمرینات تخصصی رشته ورزشی واترپلو
برای موفقیت در رشته ورزشی واترپلو، تمرینات باید به صورت جامع و هدفمند طراحی شوند تا تمام جنبه‌های آمادگی بدنی و مهارت‌های فنی مورد نیاز در این ورزش پرتحرک را پوشش دهند. در ادامه به مهم‌ترین تمرینات تخصصی واترپلو اشاره می‌کنیم.
تمرینات شنای تخصصی واترپلو
شنا هسته اصلی واترپلو است. بازیکنان باید بتوانند با سرعت، استقامت و تکنیک بالا در آب حرکت کنند.
- شنای سر بالا: این نوع شنا که در آن بازیکن سر خود را برای دیدن میدان بازی و حریفان بالا نگه می‌دارد، برای واترپلو حیاتی است.
- شناهای سرعت و انفجاری: توانایی سرعت گرفتن ناگهانی برای حمله یا دفاع.
- شنای استقامتی: برای حفظ توانایی در طول بازی.
- تغییر مسیر و جهت ناگهانی: برای جاگیری و فریب حریف.
- شنا با وزنه‌های مچ پا یا کش: برای افزایش قدرت و مقاومت در آب.
پا دوچرخه (Eggbeater Kick) و استقامت پا
پا دوچرخه مهم‌ترین تکنیک برای نگه داشتن بازیکنان در سطح آب، حفظ تعادل و شوت‌زنی قدرتمند است.
- تمرین پا دوچرخه ثابت: در عمق زیاد، بدون دست‌ها، فقط با استفاده از پا دوچرخه خود را روی آب نگه دارید. این تمرین را با زمان‌های طولانی‌تر انجام دهید (مثلاً ۱ تا ۵ دقیقه).
- پا دوچرخه با وزنه: نگه داشتن یک وزنه یا توپ سنگین حین پا دوچرخه برای افزایش مقاومت و قدرت پاها.
- پا دوچرخه با تغییر جهت و سرعت: حین پا دوچرخه، به سرعت در جهات مختلف حرکت کنید یا سرعت چرخش پاها را تغییر دهید.
- پا دوچرخه با پرتاب و دریافت توپ: همزمان با نگه داشتن خود روی آب، توپ را به سمت بالا پرتاب کرده و بگیرید یا به هم‌تیمی پاس دهید.
تمرینات کنترل و جابجایی توپ
مهارت با توپ، کلید اصلی حمله در واترپلو است.
- حمل توپ (Dribbling): شنا کردن در آب و هل دادن توپ با یک دست در جلوی خود. شنای رفت و برگشت در طول استخر در حالی که توپ را کنترل می‌کنید.
- پاس دادن: شامل انواع پاس‌های مچ دست، پاس‌های بالای سر و پاس‌های سرعتی (واترپلو). پاس‌کاری بین دو یا چند بازیکن با تاکید بر دقت و سرعت، در حرکت یا ثابت.
- تمرینات پاس با مقاومت: پاس دادن در حالی که یک مدافع مزاحمت ایجاد می‌کند.
- دریافت توپ: مهارت گرفتن توپ از هم‌تیمی یا از آب. پرتاب توپ توسط مربی یا هم‌تیمی از زوایای مختلف و دریافت آن توسط بازیکن.
تمرینات شوت‌زنی
شوت‌های قدرتمند و دقیق برای گلزنی ضروری هستند.
- شوت‌های ثابت: شوت از حالت ایستاده (با پا دوچرخه) به سمت دروازه از زوایای مختلف.
- شوت‌های در حرکت (Moving Shots): شوت زدن در حالی که بازیکن در حال شنا یا حرکت به سمت دروازه است.
- شوت‌های از راه دور و نزدیک: تمرین شوت از خطوط مختلف و موقعیت‌های متفاوت در بازی.
- شوت‌های سرعتی (Quick Release Shots): شوت زدن بلافاصله پس از دریافت توپ.
- شوت‌های پشت به دروازه (Backhand Shots): برای مهاجمان “سنتِر” (مدافع میانی).
تمرینات دفاعی و جاگیری
یک دفاع مستحکم، مانع گلزنی حریف میشود.
- دفاع نفر به نفر: چسبیدن به مهاجم حریف و جلوگیری از دریافت یا شوت زدن او. درگیری‌های یک در مقابل یک در آب با تمرکز بر موقعیت‌یابی صحیح و مزاحمت برای مهاجم.
- دفاع منطقه‌ای: دفاع از یک منطقه خاص در اطراف دروازه. شبیه‌سازی حملات حریف و جابجایی تیمی در قالب دفاع منطقه‌ای.
- مسدود کردن شوت: بالا آوردن دست‌ها برای جلوگیری از شوت حریف. شوت زدن به سمت مدافعان و تمرین واکنش سریع برای مسدود کردن توپ.
- شنای عقب‌عقب: برای حفظ دید به بازی و حرکت سریع به عقب برای دفاع.
انواع مسابقات رشته ورزشی واترپلو
رشته ورزشی واترپلو در سطوح مختلفی، از محلی و منطقه‌ای تا ملی و بین‌المللی، مسابقات متعددی دارد. این مسابقات هم برای رده‌های سنی مختلف و هم برای بانوان و آقایان برگزار می‌شوند. در ادامه به مهم‌ترین انواع مسابقات واترپلو در جهان و ایران می‌پردازیم.
- بازی‌های المپیک: معتبرترین رویداد ورزشی جهان است واترپلوی مردان از سال 1900 در المپیک حضور داشته و اولین ورزش تیمی المپیک است. واترپلوی زنان از المپیک 2000 سیدنی به برنامه بازی‌ها اضافه شد. این رقابت‌ها هر 4 سال یکبار برگزار می‌شوند و تیم‌های ملی از سراسر جهان برای کسب مدال طلا رقابت میکنند.
- مسابقات قهرمانی جهان ورزش‌های آبی: معتبرترین رقابت جهانی واترپلو پس از المپیک محسوب میشود. هر 2 سال یکبار توسط World Aquatics برگزار میشود. شامل مسابقات واترپلو مردان و زنان است و بهترین تیم‌های ملی جهان در آن شرکت میکنند. علاوه بر واترپلو، رشته‌های شنا، شیرجه، شنای موزون و شنا در آب‌های آزاد نیز در این رقابت‌ها برگزار می‌شوند.
- جام جهانی واترپلو: این تورنمنت نیز توسط World Aquatics برگزار میشود و 8 تیم ملی برتر در آن شرکت میکنند. ساختار آن می‌تواند شامل بخش‌های مختلفی (مانند Divison 1 و Division 2) باشد.
- مسابقات قاره‌ای: این مسابقات توسط کنفدراسیون‌های ورزشی هر قاره برگزار می‌شوند و معمولاً به عنوان رویدادهای انتخابی برای المپیک یا قهرمانی جهان نیز عمل میکنند.
- قهرمانی قاره ای: هر 5 قاره هر 4 سال یکبار مسابقات قهرمانی قاره ای را برگزار میکنند.
انواع مسابقات واترپلو در ایران
- لیگ برتر واترپلو: معتبرترین و مهم‌ترین رقابت باشگاهی واترپلو در ایران است. باشگاه‌های مطرح واترپلوی ایران (مانند دانشگاه آزاد اسلامی، سایپا، پرسپولیس، نفت امیدیه و…) در آن شرکت میکنند. هدف این لیگ، حفظ پویایی واترپلو در کشور و پرورش بازیکنان برای تیم ملی است.
- لیگ‌های دسته‌های پایین‌تر: مانند لیگ دسته یک واترپلو، که تیم‌ها برای صعود به لیگ برتر در آن رقابت میکنند.
- جام حذفی واترپلو: مسابقاتی که معمولاً به صورت حذفی برگزار میشود و فرصتی برای رقابت تیم‌ها خارج از قالب لیگ است.
- مسابقات قهرمانی کشور: در رده‌های سنی مختلف (بزرگسالان، زیر 20 سال، زیر 18 سال، زیر 16 سال، زیر 14 سال) و برای آقایان و بانوان برگزار میشود. این مسابقات معمولاً بین تیم‌های استانی یا باشگاهی برگزار می‌شوند.
تجهیزات و لوازم ورزشی مورد نیاز رشته ورزشی واترپلو
ورزش واترپلو به دلیل ماهیت خاص خود که در آب انجام میشود و ترکیبی از شنا، هندبال، و کشتی است، به تجهیزات خاص و ایمنی‌بخش نیاز دارد. این تجهیزات هم برای بازیکنان و هم برای زمین بازی و مربیان ضروری هستند.
- توپ واترپلو: توپ واترپلو از جنس لاستیک یا مواد مصنوعی خاص ساخته میشود که در آب سنگین نمی‌شود و به راحتی قابل گرفتن و پرتاب است. سطح آن معمولاً دارای آج یا بافت خاصی است که چسبندگی بهتری در دست‌های خیس فراهم می‌کند. برای آقایان محیط 68-71 سانتی‌متر و وزن 400-450 گرم و برای بانوان محیط 65-67 سانتی‌متر و وزن 350-400 گرم است.
- دروازه‌های واترپلو: دروازه‌ها از جنس فلز (آلومینیوم یا فولاد ضد زنگ) یا پلاستیک مقاوم ساخته شده و در دو انتهای استخر قرار می‌گیرند. عرض داخلی آن‌ها 3 متر و ارتفاع آن‌ها از سطح آب 0.90 متر است. دارای تور مقاوم و حلقه‌های شناور هستند که آن‌ها را روی آب نگه می‌دارند یا به کف استخر متصل می‌شوند.
- خطوط شناور: این خطوط شناور مناطق مختلف زمین بازی را مشخص میکنند، مانند:
- خط 2 متر (خط آف‌ساید): نزدیک‌ترین خط به دروازه که بازیکنان مهاجم نمی‌توانند در آن منطقه قرار بگیرند مگر اینکه توپ از آن‌ها جلوتر باشد.
- خط 5 متر : خطی که شوت مستقیم به دروازه از پشت آن مجاز است و محل پرتاب پنالتی.
- خط نیمه : خطی که استخر را به دو نیمه تقسیم می‌کند. تعیین محدوده بازی و اعمال قوانین مربوط به موقعیت بازیکنان.
- تخته‌های شماره‌گذاری: برای نشان دادن شماره بازیکنان تعویضی و نمایش امتیازات و زمان بازی بکار میرود. اهمیت آن در مدیریت بازی و اطلاع‌رسانی به بازیکنان و تماشاگران است.
انواع لباس ورزشی مورد نیاز برای رشته ورزشی واترپلو
برای رشته ورزشی واترپلو که ورزشی پرتحرک و برخوردی در آب است، انتخاب لباس ورزشی مناسب اهمیت زیادی دارد. این لباس‌ها باید نه تنها راحتی و آزادی حرکت را فراهم کنند، بلکه در برابر کشیدگی و پارگی نیز مقاوم باشند. در ادامه به انواع لباس‌های ورزشی مورد نیاز برای واترپلو اشاره می‌کنیم:
- مایو واترپلو: مایو مهم‌ترین و اصلی‌ترین لباس برای بازیکنان واترپلو است و تفاوت‌های قابل توجهی با مایوهای شنای معمولی دارد. مایوهای واترپلو از جنس پارچه‌های بسیار محکم و مقاوم ساخته می‌شوند تا در برابر کشیدگی، چنگ زدن و درگیری‌های فیزیکی مکرر در آب پاره نشوند.
- کلاه واترپلو: کلاه واترپلو بخشی ضروری از لباس هر بازیکن است و نقش حیاتی در شناسایی و محافظت ایفا می‌کند. مهم‌ترین ویژگی این کلاه‌ها، داشتن محافظ‌های پلاستیکی یا پارچه‌ای محکم در ناحیه گوش است. این محافظ‌ها از گوش‌ها در برابر ضربات توپ، دست و آرنج بازیکنان حریف محافظت میکنند و از آسیب‌دیدگی پرده گوش جلوگیری میکنند.
- عینک شنا: در حین مسابقات رسمی واترپلو، استفاده از عینک شنا معمولاً ممنوع است، زیرا خطر شکستن و آسیب رساندن به چشم بازیکنان وجود دارد. با این حال، بسیاری از بازیکنان در تمرینات از عینک شنا برای محافظت از چشم‌ها در برابر کلر آب و بهبود دید زیر آب استفاده میکنند.
رشته ورزشی واترپلو برای چه افرادی مناسب است
واترپلو یکی از چالش‌برانگیزترین و پرفشارترین ورزش‌های تیمی در جهان است که ترکیبی از شنا، هندبال، بسکتبال و حتی کمی راگبی در آب به حساب می‌آید. بنابراین، افرادی که در این رشته موفقیت بیشتری کسب میکنند، معمولاً دارای مجموعه خاصی از ویژگی‌های فیزیکی، ذهنی و شخصیتی هستند
توانایی‌های فیزیکی برجسته
- مهارت شنای بالا و استقامت قلبی-عروقی عالی: این مهم‌ترین ویژگی است. بازیکنان واترپلو باید بتوانند برای مدت طولانی (حدود 40-50 دقیقه بازی خالص) بدون توقف شنا کنند. شنای آن‌ها باید قدرتمند و سریع باشد، به خصوص شنای سر بالا برای حفظ دید به بازی. آن‌ها مسافت‌های طولانی را در طول یک مسابقه شنا میکنند.
- قدرت بدنی بالا (بالاتنه و پایین‌تنه): پاها (پا دوچرخه قوی): توانایی اجرای قدرتمند تکنیک “پا دوچرخه” (Eggbeater kick) برای نگه داشتن بدن روی آب، بالا آمدن از آب برای شوت‌زنی و دفاع، و حرکت در آب بدون لمس کف استخر ضروری است. پاهای قوی به بازیکن امکان می‌دهد تا در درگیری‌های فیزیکی نیز بر حریف غلبه کند.
- بالاتنه (شانه، بازو، مچ دست): برای پرتاب‌های قدرتمند، پاس‌های دقیق، مسدود کردن شوت‌ها و درگیری‌های فیزیکی با حریف، قدرت بالاتنه، به ویژه در شانه‌ها، بازوها و مچ دست بسیار حیاتی است.
- انعطاف‌پذیری و چابکی: توانایی تغییر جهت سریع در آب، چرخش‌های ناگهانی و انعطاف بدنی برای شوت‌زنی از زوایای دشوار و جاگیری در فضاهای تنگ.
- توان انفجاری: توانایی سرعت گرفتن ناگهانی برای رسیدن به توپ، جاگیری سریع و شوت‌های پرقدرت.
رشته ورزشی واترپلو برای افراد دارای معلولیت
افراد دارای معلولیت قطعاً می‌توانند در رشته‌های ورزشی آبی، از جمله شنا و حتی گونه‌هایی از واترپلو، فعالیت داشته باشند. هرچند واترپلو به شکل کامل و استاندارد آن (که نیاز به قدرت بدنی و تکنیک‌های خاصی مانند پا دوچرخه و کنترل توپ با یک دست دارد) ممکن است برای همه انواع معلولیت‌ها مناسب نباشد، اما همواره راه‌هایی برای تطبیق و ایجاد فرصت‌های ورزشی وجود دارد.
بسیاری از افراد دارای معلولیت در رشته شنا فعالیت میکنند و رقابت‌های پارالمپیک نیز شامل رشته شنا میشود. از آنجایی که شنا مهارت اساسی در واترپلو است، آموختن و تقویت مهارت‌های شنا می‌تواند گام اول برای هر فعالیت آبی دیگری باشد. در ایران نیز مسابقات شنا برای معلولین و جانبازان برگزار میشود. در حال حاضر، واترپلو به عنوان یک رشته رسمی در بازی‌های پارالمپیک حضور ندارد. این بدین معناست که هیچ رقابت واترپلو برای ورزشکاران دارای معلولیت در بالاترین سطح ورزشی جهانی (بازی‌های پارالمپیک) برگزار نمی‌شود.