آشنایی با رشته ورزشی هندبال
رشته ورزشی هندبال یک ورزش گروهی و سرعتی است که بین دو تیم، هر یک با هفت بازیکن (شش بازیکن زمین و یک دروازهبان) انجام میشود. هدف اصلی این بازی پرتاب توپ به درون دروازه حریف با دست و کسب امتیاز (گل) بیشتر از تیم مقابل است. بازی این رشته ورزشی تیمی در یک زمین مستطیلشکل با دو دروازه در هر انتها انجام میشود. مهمترین خطوط زمین، خط ششمتر (منطقه دروازه) است که فقط دروازهبان میتواند وارد آن شود و خط نهمتر (خط پرتاب آزاد) که برای اجرای خطاهای جزئی استفاده میشود. توپ هندبال از جنس لاستیک یا چرم مصنوعی و به گونهای طراحی شده که بازیکنان به راحتی بتوانند آن را با یک دست کنترل و پرتاب کنند. اندازه و وزن توپ برای ردههای سنی مختلف متفاوت است.
نحوه بازی
بازیکنان توپ را با دست حمل و پاس میدهند. بازیکنان میتوانند توپ را دریبل کنند (مانند بسکتبال) اما نمیتوانند پس از گرفتن توپ و توقف، دوباره دریبل کنند. بازیکنان میتوانند توپ را حداکثر سه ثانیه نگه دارند و حداکثر سه گام با توپ بردارند، مگر اینکه در حال دریبل باشند. برای گلزنی، بازیکنان باید توپ را از بیرون منطقه ششمتر به داخل دروازه پرتاب کنند. ازیکنان دفاعی میتوانند با استفاده از بدن خود جلوی بازیکنان حریف را بگیرند و مسیر توپ را مسدود کنند، اما تماس فیزیکی شدید و غیرقانونی (مانند هل دادن یا کشیدن) مجاز نیست.
یک بازی هندبال معمولاً در دو نیمه ۳۰ دقیقهای (برای بزرگسالان) انجام میشود که بین دو نیمه یک استراحت کوتاه وجود دارد. دو داور اصلی بازی را قضاوت میکنند و با استفاده از سوت و علامتهای دستی، خطاها را اعلام کرده و بازی را کنترل میکنند. هندبال دارای قوانین مشخصی برای حمل توپ، پاس دادن، شوتزنی، دفاع، خطاها (مانند خطا در حمله، خطای پا، هل دادن) و پنالتیها (مانند پرتاب هفتمتر) است.
تاریخچه
ریشههای رشته ورزشی هندبال به بازیهای باستانی با توپ و دست بازمیگردد. شواهدی از بازیهای مشابه هندبال در تمدنهای باستانی وجود دارد. هومر، شاعر و مورخ یونانی، در کتاب “اودیسه” خود از ورزشی به نام “اورانیا” یاد کرده است. همچنین نقاشیهایی مربوط به ۶۰۰ سال قبل از میلاد روی دیوارهای آتن باستان کشف شده که بازیهایی شبیه هندبال را به تصویر میکشند. رومیان باستان نیز ورزشی به نام “هارپاستون” داشتند که با توپ و دست بازی میشد. در قرن سیزدهم میلادی، بازیای به نام “کچ بال” (Catch Ball) در اروپا، به ویژه بین شوالیهها، متداول بوده است. شکل مدرن و سازمانیافته هندبال در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم در اروپا، به ویژه در کشورهای اسکاندیناوی و آلمان، توسعه یافت.
در حدود سال ۱۸۹۸، “هولگر نیلسن”، یک معلم ورزش دانمارکی، قوانین اولیه هندبال را معرفی کرد.در ابتدا، هندبال بیشتر به صورت ۱۱ نفره و در فضای باز (روی چمن) بازی میشد. فدراسیون بینالمللی هندبال (IHF) در ماه اوت سال ۱۹۲۸ در آمستردام با حضور ۱۱ کشور عضو (از جمله آمریکا، دانمارک، آلمان و چکسلواکی) تأسیس شد. اولین حضور هندبال در بازیهای المپیک به سال ۱۹۳۶ برلین بازمیگردد که به صورت ۱۱ نفره مردان برگزار شد.
تاریخچه هندبال در ایران
ورود و گسترش هندبال در ایران کمی دیرتر از اروپا اتفاق افتاد. در دهه ۱۳۴۰ شمسی (دهه ۱۹۶۰ میلادی) تلاشهای اولیه برای معرفی و پایهگذاری هندبال در ایران آغاز شد. با تلاشها و اقدامات مستمر، و با توجه به رشد تدریجی تعداد بازیکنان و مربیان، سازمان تربیت بدنی وقت در سال ۱۳۵۲ به این ورزش توجه بیشتری نشان داد. سرانجام، فدراسیون هندبال ایران در سال ۱۳۵۴ تأسیس شد و مهندس هارون مهدوی به عنوان نخستین رئیس این فدراسیون منصوب گردید.
اولین حضور تیم ملی هندبال ایران در بازیهای آسیایی به سال ۱۹۸۶ سئول بازمیگردد که تیم ایران در بین ۶ تیم شرکتکننده، به مقام پنجم دست یافت. ایران برای اولین بار در مسابقات هندبال قهرمانی آسیا در سال ۱۹۸۹ در پکن شرکت کرد و از بین ۹ تیم، هشتم شد. از آن زمان تاکنون، هندبال در ایران رشد قابل توجهی داشته و تیمهای ملی مردان و زنان ایران در ردههای سنی مختلف در مسابقات آسیایی و جهانی حضور پیدا کردهاند، و حتی در برخی دورهها به جام جهانی نیز راه یافتهاند که نشاندهنده پیشرفت این رشته در کشور است.
تمرینات مناسب رشته ورزشی هندبال
برای موفقیت بیشتر در رشته ورزشی هندبال، هم تمرینات عمومی برای بهبود آمادگی جسمانی کلی و هم تمرینات تخصصی برای ارتقاء مهارتهای خاص هندبال ضروری هستند. در اینجا لیستی از این تمرینات ارائه میشود. این تمرینات بر روی مهارتهای خاص مورد نیاز در هندبال تمرکز دارند:
تمرینات پاس و دریافت
- پاسهای مختلف: تمرین پاسهای سینه، بالای سر، زمینی، پشت به حریف و پاسهای پرشی.
- دریافت توپ: تمرین دریافت توپ در حال حرکت، دریافت توپهای پرسرعت و دریافت توپ در موقعیتهای دشوار.
- پاس با تغییر جهت: پاس دادن حین دویدن و تغییر جهت ناگهانی.
تمرینات دریبلینگ
- دریبل با سرعت: دریبل زدن حین دویدن سریع.
- دریبل با تغییر جهت: دریبل زدن و تغییر مسیر ناگهانی برای فریب مدافع.
- دریبل در فضای محدود: تمرین کنترل توپ در محیطهای شلوغ.
تمرینات شوتزنی
- انواع شوت: تمرین شوتهای پرشی، شوتهای زمینی، شوتهای از بالای سر، شوتهای از کنار بدن (فال شوت).
- دقت شوت: تمرین شوت به نقاط مختلف دروازه (گوشهها، بالا، پایین).
- شوتزنی تحت فشار: شوت زدن در حضور مدافعان و تحت فشار زمانی.
- شوتهای هفتمتر: تمرین پنالتیهای هندبال.
تمرینات دفاع
- موقعیتگیری دفاعی: یادگیری نحوه قرارگیری صحیح در دفاع برای مسدود کردن مسیر شوت و پاس.
- حرکت پا در دفاع: تمرین حرکات جانبی و عقب و جلو برای دنبال کردن مهاجم.
- مسدود کردن شوت (Block): تمرین پرش و بالا بردن دستها برای جلوگیری از گل شدن شوت حریف.
- دفاع یک به یک و منطقهای: تمرین استراتژیهای دفاعی فردی و تیمی.
تمرینات دروازهبانی (برای دروازهبانان)
- واکنشهای سریع: تمرین واکنش به شوتهای ناگهانی و از زوایای مختلف.
- موقعیتگیری در دروازه: یادگیری بهترین جایگیری برای پوشش دروازه.
- پرش و شیرجه: تمرین برای مهار توپهای بالا و پایین.
- پرتاب توپ برای ضدحمله: تمرین پرتابهای دقیق و بلند برای شروع ضدحملات سریع.
تمرینات تاکتیکی و تیمی
- بازیهای کوچک (Small-sided Games): انجام بازیهای هندبال با تعداد بازیکنان کمتر (مثلاً ۳ به ۳ یا ۴ به ۴) برای بهبود درک تاکتیکی و تصمیمگیری سریع.
- تمرینات حمله و دفاع تیمی: کار بر روی الگوهای حرکتی در حمله (مثلاً پیک اند رول، کراسینگ) و سازماندهی دفاعی.
- ضدحمله و بازگشت به دفاع: تمرین انتقال سریع از دفاع به حمله و بالعکس.
- هماهنگی تیمی: تمرین ارتباط و هماهنگی بین بازیکنان در موقعیتهای مختلف بازی.
انواع مسابقات رشته ورزشی هندبال
رشته ورزشی هندبال، هم در سطح جهان و هم در ایران، در سطوح مختلفی از جمله باشگاهی، ملی، منطقهای و بینالمللی دارای مسابقات متنوعی است. این مسابقات برای مردان، زنان و ردههای سنی مختلف (جوانان، نوجوانان) برگزار میشوند.
انواع مسابقات هندبال در جهان
- بازیهای المپیک : مهمترین و معتبرترین رویداد هندبال. تیمهای ملی برتر جهان برای کسب مدال طلا در بخشهای مردان و زنان رقابت میکنند. (هر ۴ سال یک بار)
- مسابقات قهرمانی هندبال مردان جهان : معتبرترین رویداد تیمهای ملی مردان جهان، پس از المپیک. (هر ۲ سال یک بار)
- مسابقات قهرمانی هندبال زنان جهان: معتبرترین رویداد تیمهای ملی زنان جهان، پس از المپیک. (هر ۲ سال یک بار)
- مسابقات قهرمانی جوانان جهان: برای رده سنی زیر ۲۱ سال (مردان) و زیر ۲۰ سال (زنان).
- مسابقات قهرمانی نوجوانان جهان: برای رده سنی زیر ۱۹ سال (مردان) و زیر ۱۸ سال (زنان).
- سوپر گلوب مردان و زنان : مسابقات قهرمانی باشگاههای برتر قارهها که هر سال برگزار میشود.
- قهرمانی جهان هندبال ساحلی : مسابقات جهانی برای هندبال ساحلی که در حال رشد است.
- رقابتهای ویژه: مسابقاتی برای توسعه هندبال در کشورهایی که هنوز به سطح بالایی نرسیدهاند.
- هندبال ویلچری: مسابقات برای ورزشکاران با معلولیت.
انواع مسابقات هندبال در ایران
فدراسیون هندبال جمهوری اسلامی ایران (IRIHF) مسئول برگزاری مسابقات در سطوح مختلف در داخل کشور است:
- لیگ برتر هندبال مردان ایران: بالاترین سطح رقابتهای باشگاهی هندبال مردان در ایران.
- لیگ برتر هندبال زنان ایران: بالاترین سطح رقابتهای باشگاهی هندبال زنان در ایران.
- لیگ دسته اول و دسته دو: سطوح پایینتر لیگهای باشگاهی برای صعود به لیگ برتر.
- لیگهای ردههای سنی: مسابقات لیگ برای جوانان، نوجوانان و خردسالان در سطح باشگاهی.
- جام حذفی هندبال کشور: مسابقات حذفی که معمولاً تیمهای لیگ برتری و دستههای پایینتر را درگیر میکند.
- مسابقات قهرمانی کشور: مسابقاتی که بین تیمهای منتخب استانها در ردههای سنی مختلف (بزرگسالان، جوانان، نوجوانان) برگزار میشود.
- مسابقات قهرمانی استانها: مسابقاتی در سطح هر استان بین تیمهای شهرها و شهرستانها.
- مسابقات آموزشگاهی و دانشگاهی: رقابتهای هندبال در مدارس، دانشگاهها و مؤسسات آموزشی.
قوانین مسابقات
قوانین هندبال توسط فدراسیون بینالمللی هندبال (IHF) تدوین و به روز میشوند. این قوانین برای اطمینان از یک بازی عادلانه، ایمن و رقابتی طراحی شدهاند. در اینجا به برخی از مهمترین و تخصصیترین قوانین هندبال اشاره میشود. یک نیمدایره در جلوی هر دروازه که با خط ۶ متری مشخص میشود. فقط دروازهبان اجازه ورود به این منطقه را دارد. یک خط نقطهچین در فاصله ۹ متری از دروازه که برای اجرای پرتابهای آزاد استفاده میشود. یک خط مستقیم در فاصله ۷ متری از دروازه که برای اجرای پرتاب پنالتی استفاده میشود. اندازه و وزن توپ بر اساس رده سنی و جنسیت (مردان/زنان) متفاوت است.
یک بازیکن میتواند توپ را حداکثر ۳ ثانیه نگه دارد. یک بازیکن میتواند با توپ حداکثر ۳ قدم بردارد.بازیکن میتواند به صورت نامحدود دریبل کند. اما اگر دریبل را متوقف کند (با دو دست توپ را بگیرد یا با یک دست نگه دارد)، دیگر نمیتواند دوباره دریبل کند؛ باید پاس دهد یا شوت کند. تماس عمدی توپ با پا یا زیر زانو (به جز دروازهبان در منطقه خودش) یک خطا محسوب میشود.
قوانین مربوط به منطقه دروازه (۶ متر)
هیچ بازیکن میدانی (حمل کننده یا بدون توپ) اجازه ندارد وارد منطقه ۶ متر شود. اگر بازیکن پس از پرتاب توپ از منطقه خارج شود و وارد منطقه ۶ متر شود، مجاز است. همچنین اگر مدافعی وارد منطقه ۶ متر شود و به دلیل آن مزیتی کسب نکند، خطا محسوب نمیشود. دروازهبان تنها بازیکنی است که اجازه دارد در منطقه ۶ متر آزادانه حرکت کند و توپ را با هر بخشی از بدنش لمس کند. دروازهبان میتواند با توپ از منطقه ۶ متر خارج شود، اما پس از خروج، تابع قوانین بازیکنان میدانی میشود. دروازهبان نمیتواند با توپی که در اختیار دارد، از بیرون منطقه ۶ متر وارد آن شود.
خطاها و مجازاتها
- تماس فیزیکی غیرمجاز: هل دادن، کشیدن، گرفتن، ضربه زدن به حریف یا هرگونه تماس فیزیکی خطرناک ممنوع است.
- گرفتن لباس: گرفتن پیراهن حریف.
- پاس به دروازهبان در منطقه ۶ متر: بازیکن میدانی نمیتواند توپ را به دروازهبان خود در حالی که دروازهبان در منطقه ۶ متر است، پاس دهد.
- حمله مهاجم به مدافع ثابت: اگر مهاجم به مدافعی که در جای خود ثابت است و یک موقعیت دفاعی قانونی دارد، برخورد کند، خطای حمله است.
- مجازاتها (تصاعدی): داوران از سه نوع کارت برای اعمال مجازات استفاده میکنند:
- تذکر (کارت زرد): برای خطاهای جزئی، عدم رعایت روحیه ورزشی یا تأخیر در بازی. هر بازیکن میتواند فقط یک کارت زرد بگیرد و هر تیم حداکثر ۳ کارت زرد.
- دقیقه اخراج (Ejection): برای خطاهای تکراری که قبلاً با تذکر روبرو شدهاند. برای خطاهای شدیدتر که مستقیماً بازی حریف را مختل میکنند.
- برای رفتار غیرورزشی. تیمی که بازیکنش اخراج میشود، به مدت ۲ دقیقه با یک بازیکن کمتر بازی میکند.
- دیسکالیفه ( کارت قرمز): برای خطاهای بسیار شدید
- برای رفتار غیرورزشی فاحش: بازیکن اخراج شده نمیتواند به بازی برگردد و باید زمین بازی و منطقه تیمش را ترک کند. تیم به مدت ۲ دقیقه با یک بازیکن کمتر بازی میکند و پس از آن میتواند یک بازیکن دیگر را وارد زمین کند.
- اخراج با گزارش: برای خطاهای بسیار خشن یا رفتار بسیار غیرورزشی. بازیکن علاوه بر دیسکالیفه، ممکن است با محرومیتهای بیشتری از سوی فدراسیون روبرو شود.
پرتابها
- پرتاب اوت : وقتی توپ از خط کناری زمین خارج شود. بازیکن توپ را از محلی که خارج شده، با یک پا روی خط و یک پا بیرون خط، به بازی برمیگرداند.
- پرتاب دروازه : وقتی توپ توسط مهاجم از خط پایانی (غیر از دروازه) خارج شود یا دروازهبان توپ را مهار کند و آن را از منطقه ۶ متر به جریان بیندازد.
- پرتاب آزاد: برای اکثر خطاها. بازیکنان تدافعی باید ۳ متر از بازیکن پرتابکننده فاصله بگیرند. پرتاب از خط ۹ متر انجام میشود اگر خطا بین خط ۶ و ۹ متر اتفاق افتاده باشد، وگرنه از محل خطا.
- پرتاب ۷ متر: برای موقعیتهای گلزنی واضحی که توسط مدافع با خطا خنثی میشوند، یا برای خطاهای بسیار شدید که باعث از دست رفتن یک موقعیت گلزنی میشوند. بازیکن از خط ۷ متر بدون مدافعی جلوی خود شوت میکند. دروازهبان نباید خط دروازه را رد کند تا زمانی که توپ از دست بازیکن خارج شود.
داوری
- دو داور: در هندبال دو داور اصلی در زمین حضور دارند که هر دو دارای قدرت تصمیمگیری یکسان هستند.
- داور میز (Table Officials): مسئول ثبت امتیاز، زمانسنجی، کنترل تعویضها و اخراجها هستند.
تجهیزات و لوازم ورزشی رشته ورزشی هندبال
برای رشته ورزشی هندبال، مجموعهای از تجهیزات و لوازم ضروری است که هم شامل ملزومات زمین بازی میشود و هم پوشاک و لوازم محافظتی برای بازیکنان. تجهیزات اصلی زمین بازی عبارتند از:
توپ هندبال (Handball): مهمترین وسیله بازی توپ است. جنس آن معمولاً از چرم مصنوعی یا مواد ترکیبی است تا بازیکنان بتوانند به راحتی آن را با یک دست کنترل و پرتاب کنند.
دروازه (Goal): ابعاد استاندارد آن ۳ متر عرض و ۲ متر ارتفاع است و از جنس آلومینیوم یا فولاد ساخته میشود. باید محکم به زمین متصل شده باشد تا در اثر ضربه توپ یا برخورد بازیکنان جابجا نشود.
تور دروازه (Goal Net): به دروازه متصل میشود و از گل شدن توپ اطمینان حاصل میکند. باید مقاوم و با دوام باشد.
انواع لباس ورزشی برای رشته ورزشی هندبال
انواع لباس ورزشی برای رشته هندبال، هم برای بازیکنان میدانی و هم برای دروازهبان، طراحی شدهاند تا حداکثر راحتی، آزادی حرکت و عملکرد را در طول بازی فراهم کنند. این لباسها باید به گونهای باشند که به بازیکنان اجازه دهند بدون محدودیت بدوند، بپرند، شوت کنند و تغییر جهت دهند. در اینجا به تفکیک انواع لباس ورزشی برای هندبال اشاره میشود:
پیراهن: معمولاً از پارچههای سبک، قابل تنفس و رطوبتگیر (مانند پلیاستر) ساخته میشوند. این پارچهها عرق را از بدن دور کرده و به سرعت خشک میشوند تا بازیکن در طول بازی احساس راحتی کند.
شورت: مشابه پیراهن، از پارچههای سبک و قابل تنفس است. باید به اندازه کافی گشاد باشد تا حرکت پاها را در دویدن، پرش و اسکات محدود نکند. معمولاً همرنگ یا مکمل رنگ پیراهن تیم است.
جوراب: جورابهای ورزشی بلند یا متوسط که تا بالای مچ پا یا ساق پا میرسند. از مواد جاذب رطوبت ساخته شدهاند تا از تعریق زیاد پا و ایجاد تاول جلوگیری کنند.
رشته ورزشی هندبال مناسب چه افرادی است
هندبال ورزشی بسیار پویا و چندوجهی است که ترکیبی از مهارتهای فردی، قدرت بدنی و کار تیمی را میطلبد. بنابراین، افرادی که در این رشته موفقیت بیشتری کسب میکنند، معمولاً دارای ترکیبی از ویژگیهای فیزیکی هستند.
ویژگیهای فیزیکی
- قد بلند و جثه مناسب: اگرچه هندبال برای هر جثهای مناسب است، اما قد بلند یک مزیت محسوب میشود. این ویژگی در پرتابهای پرشی، دفاع کردن و مسدود کردن شوتها کمککننده است. دروازهبانهای بلندقد نیز شانس بیشتری برای پوشش دروازه دارند.
- قدرت عضلانی: برای شوتهای قدرتمند، پرشهای انفجاری، دفع توپ، دفاع فیزیکی و مقاومت در برابر فشار حریف، قدرت عضلانی بالا ضروری است. عضلات شانه، سینه، بازو و هسته بدن (Core) برای پرتاب و عضلات پا برای پرش و دویدن بسیار مهم هستند.
- سرعت و چابکی: هندبال ورزشی بسیار سریع است. توانایی دویدن سرعتی، تغییر جهتهای ناگهانی، شتابگیری و ترمز کردن سریع برای حمله و دفاع ضروری است.
- استقامت: به دلیل ماهیت پرفشار بازی که شامل دویدنهای متناوب، پرشها و برخوردهاست، بازیکنان باید از استقامت هوازی و بیهوازی بالایی برخوردار باشند تا بتوانند تمام بازی را با کیفیت بالا ادامه دهند.
- انعطافپذیری و تعادل: برای اجرای تکنیکهای پیچیده شوتزنی و جلوگیری از آسیبدیدگی، انعطافپذیری بالا در مفاصل و تعادل خوب مورد نیاز است.
هندبال برای افراد دارای معلولیت جسمی
افراد دارای معلولیت جسمی نیز میتوانند در رشته ورزشی هندبال فعالیت داشته باشند. این امر از طریق رشتهای به نام هندبال ویلچری محقق شده است. هندبال ویلچری یک نسخه انطباق یافته از هندبال است که به افراد دارای معلولیت جسمی که از ویلچر استفاده میکنند، امکان مشارکت در این ورزش تیمی پرهیجان را میدهد. فدراسیون بینالمللی هندبال (IHF) به صورت فعال در حال توسعه و ترویج این رشته در سراسر جهان است و حتی مسابقات قهرمانی جهان هندبال ویلچری را نیز برگزار میکند. هدف اصلی توسعه هندبال ویلچری این است که ورزش هندبال برای همه قابل دسترس باشد و افراد با هر توانی بتوانند از مزایای ورزش تیمی و رقابت سالم بهرهمند شوند.
توسعه در ایران و جهان
هم در ایران و هم در سطح جهان، تلاشهایی برای گسترش هندبال ویلچری در حال انجام است. مسابقاتی در سطوح استانی، ملی و حتی بینالمللی برگزار میشود. این رشته نه تنها فرصتی برای رقابت ورزشی فراهم میکند، بلکه به افزایش فعالیت بدنی، بهبود سلامت روان و تقویت روحیه تیمی در افراد دارای معلولیت نیز کمک شایانی میکند. بنابراین، اگرچه هندبال کلاسیک ممکن است محدودیتهایی برای افراد دارای معلولیت جسمی خاص ایجاد کند، اما با انطباق و ایجاد رشته هندبال ویلچری، این فرصت برای بسیاری از عزیزان فراهم شده تا در این ورزش زیبا شرکت کنند و به موفقیت برسند.